Τα μεγάλο, ενεργό ρήγμα του Κουρδικού

του Πέτρου Παπακωνσταντίνου

 

Από την περασμένη Κυριακή, η Ελλάδα συνορεύει με μια διαφορετική Τουρκία. Αν το 2002 το ΑΚΡ του Ταγίπ Ερντογάν κέρδισε την κυβέρνηση, μετά τη νίκη του στο πρόσφατο δημοψήφισμα ασκεί πλέον, σε μεγάλο βαθμό, και την πραγματική εξουσία, έχοντας αποδυναμώσει -αν και όχι τελεσίδικα- τους δύο βασικούς πυλώνες του κεμαλισμού, τον στρατό και τη δικαστική εξουσία. Ωστόσο, η νίκη του σκιάζεται από τα ενεργά ρήγματα που ανέδειξαν οι κάλπες και απειλούν να εκτροχιάσουν αυτή την ιδιόμορφη «μεταπολίτευση σε αργή κίνηση».

Σε συνδυασμό με τις βουλευτικές εκλογές του 2007 και τις τοπικές του 2009, το δημοψήφισμα ήρθε να επιβεβαιώσει την εικόνα μιας Τουρκίας κομμένης στα τρία – πολιτιστικά, κοινωνικά και γεωγραφικά. Στην κεντρική Ανατολία, τη Μαύρη Θάλασσα και τις λαϊκές περιοχές της Κωνσταντινούπολης κυριαρχεί το ΑΚΡ, εκφράζοντας έναν ευρύ συνασπισμό συντηρητικών μουσουλμάνων και φιλελεύθερων δημοκρατών εναντίον των «πασάδων». Στις ακτές του Αιγαίου και της Μεσογείου, όπως και στη Θράκη, κυριαρχούν οι κεμαλικοί του CHP, που υπερασπίζονται το στάτους κβο υπερβάλλοντας τους κινδύνους αλλοίωσης του κοσμικού κράτους. Οσο για τη νοτιοανατολική Τουρκία, η μεγάλη αποχή έδειξε ότι το μέτωπο του νόμιμου κουρδικού κόμματος BDP και του ένοπλου ΡΚΚ διατηρεί τον έλεγχο του κουρδικού πληθυσμού.

Η αλήθεια είναι ότι το ρήγμα μεταξύ ΑΚΡ - κεμαλικών δεν εμφανίζεται τόσο απειλητικό όσο προδιαθέτει ο χάρτης – στις περισσότερες μεγάλες πόλεις η διαφορά μεταξύ των δύο στρατοπέδων ήταν μικρή. Εξάλλου, ο νέος ηγέτης του CHP, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, πήρε αποστάσεις από τον στρατό και πλησίασε τις θέσεις του Ερντογάν σε σειρά σημαντικών ζητημάτων, από τη μαντίλα μέχρι την ανάγκη νέου Συντάγματος. Αντίθετα, το Κουρδικό είναι πολύ διαφορετικής τάξης ρήγμα, καθώς διασχίζει την ίδια την εθνική ταυτότητα της Τουρκίας.

«Πρόκειται για υπαρκτό πρόβλημα, που χρονίζει για δεκαετίες και πρέπει άμεσα να αντιμετωπισθεί», αναγνωρίζει ο αντιπρόεδρος του ΑΚΡ, Ομάρ Τσελίκ, τον οποίο συναντήσαμε στην Κωνσταντινούπολη. «Επί των ημερών μας έγιναν πράγματα που μέχρι πρόσφατα ήταν αδιανόητα, όπως η δημιουργία κουρδικού καναλιού και σπουδών κουρδικής γλώσσας. Ωστόσο, πολλά μένουν ακόμη να γίνουν και εδώ εντάσσεται η κυβερνητική πρωτοβουλία εθνικής συνεννόησης».

Από τις 13 Αυγούστου, όταν το ΡΚΚ ανακοίνωσε κατάπαυση των εχθροπραξιών και απόσυρση των ενόπλων δυνάμεών του, δημιουργήθηκαν ελπίδες για επίτευξη πολιτικής λύσης. Το μέτωπο BDP-PKK πρότεινε να παραδοθούν τα όπλα του ΡΚΚ στον ΟΗΕ, εφόσον η τουρκική κυβέρνηση παραχωρήσει στους Κούρδους αυτονομία τύπου Καταλωνίας. Ο κ. Τσελίκ θεωρεί, ωστόσο, ότι μια τέτοια συνταγματική ρύθμιση, αν πρόκειται να εκπονηθεί, δεν αποτελεί πρόσφορη λύση. «Μεγάλο μέρος των Κούρδων ζει στα αστικά κέντρα και όχι στη νότια Ανατολία, επομένως η λύση δεν είναι λειτουργική. Επιπλέον, απειλεί ανά πάσα στιγμή να δημιουργήσει εστίες κρίσεων». Στενός συνεργάτης του Ερντογάν θεωρεί, όμως, ότι θα μπορούσε να συζητηθεί ένα είδος αποκέντρωσης, όχι σε εθνοτική, αλλά σε γεωγραφική βάση – και όχι μόνο για τις κουρδικές περιοχές.

Είναι ενδιαφέρον ότι παρόμοιες, τολμηρές θέσεις αρχίζουν να βρίσκουν απήχηση και στην αντιπολίτευση. H αντιπολιτευόμενη «Χουριέτ» φιλοξενούσε την Τετάρτη άρθρο του αναλυτή Μπουράκ Μπεκντίλ υπέρ «πλήρως δημοκρατικού Συντάγματος, το οποίο θα προσφέρει αυτονομία στους Κούρδους, ενδεχομένως και στις παράκτιες δυτικές περιοχές. Επιτέλους, η αυτονομία δεν μπορεί να είναι προνόμιο όσων παίρνουν τα όπλα και σκοτώνουν!».

Ωστόσο, οι φόβοι για υποτροπή του Κουρδικού δεν έχουν εκλείψει. Μία ημέρα πριν από το Μπαϊράμι, λίγες μόνο μέρες πριν από το δημοψήφισμα, τουρκικές δυνάμεις επιτέθηκαν ξαφνικά στην περιοχή Χακιάρι και έκαψαν ζωντανούς εννέα αντάρτες του ΡΚΚ μέσα σε σπηλιά. Ανήμερα το Μπαϊράμι, αντί να γιορτάσουν, οι Κούρδοι της περιοχής βρέθηκαν μπροστά σε εννέα φέρετρα. Το Χακιάρι πήρε φωτιά και στις κάλπες του δημοψηφίσματος προσήλθε μόλις το… 7% των ψηφοφόρων! Ολα δείχνουν ότι μερίδα του «βαθέος κράτους» συνεχίζει να χρησιμοποιεί το Κουρδικό για να υπονομεύσει τον Ερντογάν, σε ατμόσφαιρα παροξυσμού των εθνικιστικών παθών.