Ναι στην ελεημοσύνη, όχι στις αιτίες της

του Γιώργου Ρούσση

Μέρες που είναι, υπάρχει μια τάση παρά τη φτώχεια μας να νιώθουμε όλοι πιότερο αλληλέγγυοι στους πιο φτωχούς από μας και να τους συμπαραστεκόμαστε με διαφόρων ειδών δοσίματα και ελεημοσύνες.

Θα ήθελα να θυμίσω και πάλι ότι, τουλάχιστον από τις χριστιανικές της καταβολές, αυτή η μέθοδος αποτελεί εκφυλισμό των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων στις οποίες τα πάντα ήταν κοινά, στη συνέχεια παρέμειναν κοινά μόνο τα γεύματα που και αυτά με την πάροδο του χρόνου γίνονταν όλο και πιο αραιά, και τέλος όλα αυτά αντικαταστάθηκαν από την ελεημοσύνη προς τους φτωχούς.

Αυτή δεν αποτελούσε τίποτε άλλο παρά μια έμπρακτη υποχώρηση -εκφυλισμό- από τη αρχική χριστιανική θέση για μη ύπαρξη φτωχών και πλουσίων, στη συνύπαρξή τους και στην απατηλή, στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, μετατροπή του «μακάριοι οι φτωχοί» σε «μακάριοι οι φτωχοί τω πνεύματι».

Από μια άλλη σκοπιά, εκείνη των εργατικών ενώσεων του 19ου αιώνα, η οικονομική αλληλοβοήθεια και τα κοινά ταμεία των εργατών, ιδιαίτερα προς εκείνους που απεργούσαν, αποτελούσε συνήθη τακτική και θεμελιακό συστατικό μιας πρώιμης σοσιαλιστικής πρακτικής, που πολλές φορές οδηγούσε εργατικές ενώσεις ακόμη και να καθυστερούν την εκδήλωση μιας απεργίας, έτσι ώστε αυτή να μη συμπίπτει με άλλες, για να μπορεί να στηριχτεί οικονομικά από το ταμείο αλληλοβοήθειας. Ταυτόχρονα, αυτή η βοήθεια εθεωρείτο συστατικό στοιχείο μιας μελλούμενης κοινωνίας, η οποία όμως δεν αντιμετωπιζόταν ακόμη ως σοσιαλιστική, αλλά απλώς ως δικαιότερη καπιταλιστική.

Και βεβαίως ανέκαθεν υπήρχε η συμβολή των πλουσίων στην ανακούφιση των φτωχών, που οι ίδιοι και το σύστημα τους δημιουργούσαν, με κορύφωση στον τόπο μας το βιβλιάριον απόρων κορασίδων της αλήστου μνήμης Φρειδερίκης, που ανακούφιζε τόσο τον Πειναλέοντα όσο και την Ανεργίτσα του αλησμόνητου Μένη Μποστατζόγλου.

Το ζήτημα είναι να εξετάσουμε αν αυτές οι μορφές ελεημοσύνης, αλλά και άλλου είδους συμβολές στη μερική ανακούφιση των απανταχού ανά τη Γη φτωχών, μορφές που κινούνται από τον πρόσφατο αγώνα Ολυμπιακού - φίλων Ζιντάν, Ρονάλντο, μέχρι την «υιοθέτηση» μικρών παιδιών, και από τη βοήθεια σε λιμοκτονούντες, μέχρι την οικοδόμηση παιδικών νοσοκομείων, λύνουν προβλήματα ή παρατείνουν την ύπαρξή τους.

Η αλήθεια είναι ότι συμβάλλουν και προς τις δύο κατευθύνσεις.

Από τη μια πράγματι συμβάλλουν στην ανακούφιση τραγικών καταστάσεων, στην άμβλυνση του πόνου, στο σώσιμο ακόμη και ζωών, συμβάλλουν στην βελτίωση συνθηκών διαβίωσης, ανεπίτρεπτων για το επίπεδο ανάπτυξης των υλικών παραγωγικών δυνάμεων της εποχής μας.

Από την άλλη όμως λειτουργούν ως άλλοθι συνειδήσεων, ως ασπιρίνες στον καρκίνο, και τελικά ως επιβεβαίωση της φυσικότητας της συνύπαρξης του αμύθητου πλούτου με την εξίσου αμύθητη φτώχεια, της απέραντης ευτυχίας με την απέραντη δυστυχία, της συνύπαρξης της άνω πλευράς του Μανχάταν με την κάτω πλευρά του, δηλαδή με τους άστεγους που «ζούνε» στις στοές της Νέας Υόρκης σε απόσταση αναπνοής ο ένας από τον άλλο, οι μεν παρέα με τα τρωκτικά και οι δε με τη χλιδή τους.

Με άλλα λόγια, συμβάλλουν στη διαιώνιση μιας τάξης πραγμάτων που είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία τους, πόσο μάλλον όταν, εκτός των άλλων, οι πράξεις ελεημοσύνης χρησιμοποιούνται για να καταστήσουν συμπαθή ως άτομα εκπροσώπους του κεφαλαίου, διαχωρίζοντάς τα από αυτή τη συστατική για την οντότητά τους ιδιότητα του κεφαλαιοκράτη, και ξεχνώντας ότι τα ίδια αυτά τα άτομα με αυτήν τους την ιδιότητα, είναι εκείνα που δημιουργούν τα προβλήματα, τα οποία, στη συνέχεια, προσπαθούν να αντιμετωπίσουν μερικώς.

Εξ ου και το συμπέρασμα είναι: ναι στην ελεημοσύνη, ταυτόχρονα όμως ναι στην αποκάλυψη του κάθε άλλο παρά φυσικού χαρακτήρα της, ναι στην αποκάλυψη των πραγματικών ενόχων που δημιουργούν τις συνθήκες που οδηγούν σε αυτήν, και κυρίως ναι στην αποκάλυψη σε όσους είναι αποδέκτες της, της πραγματικής διεξόδου από τη δυστυχία τους που δεν είναι άλλη από την απαλλαγή τους από το βάρβαρο σύστημα που τους οδηγεί στο να την έχουν ανάγκη. Γιατί το ζητούμενο δεν είναι το δένδρο αλλά το δάσος, δεν είναι το μέρος αλλά το όλο, δεν είναι τελικά η μεταρρύθμιση που αμβλύνει τον πόνο αν δεν τον καθιστά γλυκό, αλλά η επανάσταση που καταργεί την αρρώστια που τον δημιουργεί.