H "γενική δοκιμή" του 1905

22/1/1905 Πρώτη αστικοδημοκρατική επανάσταση στη Ρωσία

 

 
Tην Κυριακή 9/22 Γενάρη του 1905, πάνω από 140 χιλιάδες εργάτες της Πετρούπολης, με επικεφαλής τους έναν παπά, τον Γκαπόν, που ήταν πράκτορας της Ασφάλειας, ξεκίνησαν από τις εργατικές συνοικίες για τα χειμερινά ανάκτορα. Η πομπή ήταν απολύτως ειρηνική. Πολλοί κρατούσαν στα χέρ...ια τους εικόνες, σταυρούς και φωτογραφίες του Τσάρου, ενώ οι περισσότεροι είχαν γεμάτη την καρδιά τους με την ελπίδα ότι αυτός, ο Ρώσος μονάρχης δηλαδή - τον οποίο θεωρούσαν πατέρα του έθνους - θα τους καταλάβαινε. Στο υπόμνημά τους άλλωστε, που ήθελαν να του υποβάλουν, δεν άφηναν περιθώρια παρερμηνειών: «Μεγαλειότατε - έγραφαν - εμείς οι εργάτες και κάτοικοι της Πετρούπολης, ήρθαμε με τις γυναίκες μας, τα παιδιά μας και τους γέροντες γονείς μας, σε σένα, για να βρούμε δικαιοσύνη και προστασία... Είσαι η τελευταία ελπίδα της σωτηρίας μας. Μην αρνιέσαι τη βοήθεια στο λαό σου. Βγάλτον απ' την αθλιότητα και την αμάθεια, βοήθησέ τον να καλυτερέψει την τύχη του. Απάλλαξέ τον απ' την καταπίεση των κρατικών οργάνων. Γκρέμισε τον τοίχο που υψώνεται ανάμεσα σε σένα και το λαό σου. Σκοπός σου είναι η ευτυχία του λαού, αλλά την ευτυχία αυτή του την αφαίρεσαν».
Δίπλα βέβαια σ' αυτές τις πατριαρχικές αυταπάτες εκφράζονταν συνδυασμένα και οι επαναστατικές διαθέσεις των μαζών, εκδηλωνόταν η απελπισία αλλά και η αποφασιστικότητά τους. Το παράξενο τούτο υπόμνημα συνοδευόταν από μια σειρά αιτήματα, όπως: σύγκλιση συντακτικής συνέλευσης, επιβολή δημοκρατικών ελευθεριών, οκτάωρη εργάσιμη ημέρα, σταμάτημα του πολέμου κ.ά., ενώ κατέληγε με την εξής χαρακτηριστική, προς τον τσάρο, φράση: «Αν δεν εισακούσεις τις παρακλήσεις μας θα πεθάνουμε εδώ σ' αυτή την πλατεία μπρος στο παλάτι σου. Δεν ξέρουμε πια πού να πάμε και τι να κάνουμε. Δύο δρόμοι μας απομένουν: ο δρόμος της λευτεριάς και της ευτυχίας και ο δρόμος του θανάτου».
Πώς όμως έφτασαν τούτοι οι άνθρωποι, με την τόσο αντιφατική συγκρότηση και τις τόσο μεγάλες αυταπάτες, να βγουν στους δρόμους; Τυπικά αν δει κανείς το ζήτημα, αιτία ήταν μια σύγκρουση, στις αρχές Γενάρη, στο εργοστάσιο Πουτίλοβ, όπου τρεις εργάτες απολύθηκαν απ' αφορμή μιας λογομαχίας με έναν αρχιτεχνίτη, γεγονός που προκάλεσε αναβρασμό και απεργιακές κινητοποιήσεις σ' ολόκληρη τη ρωσική πρωτεύουσα. Τα βαθύτερα όμως αίτια των εξελίξεων που ακολούθησαν ήταν άλλα και δεν μπορούν να αναζητηθούν πουθενά αλλού παρά μόνο στις συνθήκες ζωής των εργαζόμενων μαζών της Ρωσίας.
Η Ρωσία ύστερα από την κατάργηση της δουλείας (1863) πέρασε μια βιομηχανική επανάσταση που μέσα σε 20 χρόνια, από το 1887 ως το 1908, οδήγησε σε διπλασιασμό των βιομηχανικών της εργατών (από 1.300.000 έφτασαν τα 2.700.00). Ομως, η εργατική τάξη, που ήταν συγκεντρωμένη κυρίως στο κέντρο της χώρας, ζούσε κάτω από εξαιρετικά ελεεινές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Παρόλο που με νόμο του 1897 η εργάσιμη μέρα είχε περιοριστεί στις 11,5 ώρες, στις περισσότερες επιχειρήσεις διαρκούσε 13 - 14 ώρες. Οι μισθοί ήταν εξευτελιστικοί και η διατροφή των εργατών αχαρακτήριστη. Οι περισσότεροι εργάτες εξακολουθούσαν να μένουν σε υπόγεια, σε παράγκες και θαλάμους εργοστασίων, ενώ ακόμη και τα όργανα του καθεστωτικού Τύπου ομολογούσαν πως η ζωή τους ελάχιστα διέφερε από τη ζωή των ανθρώπων που ζούσαν σε κάτεργα. Ο Α. Λέντζερ περιγράφει χαρακτηριστικά: «Οι Ρώσοι εργάτες ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες. Κοιμόντουσαν πάνω σε τραπέζια και πολλές - πολλές οικογένειες στο ίδιο δωμάτιο. Καθώς τα περισσότερα κτίρια ήταν ιδιοκτησία των εργοστασιαρχών, μια πειθαρχία στρατώνα εβασίλευε (τους απαγορεύανε να δέχονται επισκέψεις ύστερα από ορισμένη ώρα). Στη φάμπρικα και στο εργοστάσιο ο εργάτης ήταν στη διάθεση του πάτρωνα. Τα πρόστιμα έπεφταν βροχή. Εκτεθειμένος στην παλιανθρωπιά των αρχιτεχνιτών, εξακολουθητικά κάτω από την απειλή να διωχτεί για το παραμικρότερο λάθος, κάτω από την αυστηρή επιτήρηση των πληρωμένων κατασκόπων και των ευνοουμένων του εργοδότη, δεν προστατευότανε από κανένα νόμο στη δουλιά του. Τον καιρό που οι εργοδότες ήταν οργανωμένοι σε γερές ενώσεις, οι εργάτες δεν μπορούσαν να 'χουν ένα συνδικάτο, και επομένως ούτε λόγος για πολιτικές ελευθερίες ακόμη και τις πιο στοιχειώδεις».
Είναι χαρακτηριστικό ότι η ρωσική αστική τάξη, στο βαθμό που δεν μπορούσε να εμποδίσει την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, επιχειρούσε να το ελέγξει βάζοντας στις γραμμές του δικούς της ανθρώπους για να παίξουν ηγετικό ρόλο. Ετσι ιδρύθηκε από τον παπα - Γκαπόν η «Οργάνωση των Ρώσων Εργοστασιακών Εργατών της Πετρούπολης» που ηγήθηκε της πορείας προς τα χειμερινά ανάκτορα στις 9/22-1-1905.
Αθλια, όμως, δεν ήταν μόνο η ζωή των εργατών. Και οι αγρότες στέναζαν το ίδιο κάτω από την εξουσία του τσιφλικά. «Τον αγρότη - έγραφε ο Λένιν- τον έριξαν σε ένα άθλιο βιοτικό επίπεδο: στεγαζόταν μαζί με τα ζώα, ντυνόταν με κουρέλια, τρεφόταν με λαχανίδες... Οι αγρότες υπόφεραν από χρόνια πείνα και πέθαιναν κατά δεκάδες χιλιάδες από την πείνα και τις επιδημίες στα χρόνια της σιτοδείας που επαναλαμβάνονταν ακόμη όλο και συχνότερα».
Την καταπίεση των εργαζόμενων τάξεων της Ρωσίας από τους καπιταλιστές και τους τσιφλικάδες συμπλήρωνε - και επιδείνωνε ταυτόχρονα - το καθεστώς της τσαρικής απολυταρχίας που με τον στρατό του, την αστυνομία, τα δικαστήρια κ.ο.κ. περιφρουρούσε τα συμφέροντα των εκμεταλλευτών, πνίγοντας κάθε τι ζωντανό και προοδευτικό στη χώρα. Ετσι, δεν είναι καθόλου τυχαίο και καθόλου εκπληκτικό το γεγονός ότι το ρωσικό λαϊκό κίνημα αποχτάει πολύ γρήγορα ένα βίαιο - εκρηκτικό χαρακτήρα που ενώνει τις οικονομικές με τις πολιτικές διεκδικήσεις, ενώ μία από τις πρώτες του εκδηλώσεις είναι το γέννημα εργατικού κόμματος. Για την τελική, όμως, προετοιμασία της ρωσικής επανάστασης του 1905, χρειαζόταν μια πανεθνική κρίση που θα όξυνε στο έπακρο όλες τις κοινωνικές αντιθέσεις. Την κρίση αυτή έφερε ο ρωσο - ιαπωνικός πόλεμος, που ξέσπασε το Γενάρη του 1904 στην Απω Ανατολή, και προπαντός η ήττα του τσαρικού στρατού σ' αυτό τον πόλεμο. Αυτή η τελευταία είναι που αδυνάτισε αισθητά την ισχύ του καθεστώτος. Ετσι έχει απόλυτο δίκιο ο Ζ. Ελενστέιν όταν σημειώνει πως «η επανάσταση του 1905 είναι απόρροια της ήττας του ρωσικού ιμπεριαλισμού».
Είναι γεγονός πως οι μπολσεβίκοι, που συμμετείχαν ενεργά στη διαδήλωση, αντιτάχθηκαν στον τρόπο που την είχε οργανώσει ο παπα - Γκαπόν και στους σκοπούς που αυτός είχε, προειδοποιώντας τους εργάτες της ρωσικής πρωτεύουσας για όσα έμελλε να συμβούν. «Δεν πρέπει να παρακαλούμε τον τσάρο - έγραφαν στην προκήρυξή τους - δεν πρέπει να ταπεινωνόμαστε μπροστά στον άσπονδο εχθρό μας, αλλά να τον γκρεμίσουμε από το θρόνο... Η απελευθέρωση των εργατών μπορεί να έρθει αν είναι έργο μόνο των ίδιων των εργατών. Μην περιμένετε την ελευθέρια ούτε από τους παπάδες, ούτε από τους τσάρους». Οι εξελίξεις δικαίωσαν το μπολσεβίκικο κόμμα. Η διαδήλωση αιματοκυλήθηκε από το στρατό και την αστυνομία. Περισσότεροι από χίλιοι διαδηλωτές έπεσαν νεκροί, ενώ χιλιάδες άλλοι τραυματίστηκαν. Η μέρα εκείνη έμεινε στην ιστορία ως «η ματωμένη Κυριακή» της ρωσικής εργατικής τάξης, αλλά και ως η αρχή της ρωσικής επανάστασης. Ολοι αυτοί που κρατούσαν τις εικόνες, τους σταυρούς, τα καντήλια και τις φωτογραφίες του τσάρου τώρα, ύστερα από το μακελειό, τα ποδοπατούσαν. «Είχαμε την πεποίθηση - έγραφε ένας διαδηλωτής οπαδός του Γκαπόν - πως ήρθε το τέλος του τσάρου και του Θεού... Γέροι, που λίγες ώρες πριν ήταν πιστοί, ποδοπατούσαν τις εικόνες του τσάρου και τα εικονίσματα. Οι πιο μανιώδεις ήταν εκείνοι που πριν έκαιγαν διαρκώς καντήλι μπροστά στα εικονίσματα». Ο Λένιν είχε απόλυτα δίκιο όταν σχολιάζοντας τα γεγονότα έγραφε:«Η εργατική τάξη πήρε ένα μεγάλο μάθημα εμφυλίου πολέμου. Η επαναστατική διαπαιδαγώγηση του προλεταριάτου προχώρησε μέσα σε μια μέρα τόσο όσο δε θα μπορούσε να προχωρήσει μέσα σε μήνες και χρόνια μιας άχαρης, συνηθισμένης κακομοίρικης ζωής. Το σύνθημα του ηρωικού προλεταριάτου της Πετρούπολης: "ελευθερία ή θάνατος!" αντιλαλεί τώρα σ' όλη τη Ρωσία».
Μετά τη «Ματωμένη Κυριακή», η επανάσταση απλώθηκε σ' ολόκληρη τη Ρωσία γνωρίζοντας πλήθος από εκρήξεις και υφέσεις, από πλημμυρίδες και άμπωτες που συνοδεύονταν με μεγάλες νίκες αλλά και οδυνηρές ήττες. Στο πλαίσιο αυτής της πορείας, που κράτησε για πάνω από δυο χρόνια, γεννήθηκαν και τα σοβιέτ ως όργανα της λαϊκής εξουσίας των εργαζόμενων τάξεων - της δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς, όπως χαρακτηριστικά σημείωναν οι μπολσεβίκοι - που, όμως, ήταν σε λανθάνουσα μορφή.
«Η ιδιομορφία της ρωσικής επανάστασης - σημειώνει ο Λένιν - βρίσκεται ακριβώς στο ότι όσον αφορά το κοινωνικό της περιεχόμενο ήταν αστικοδημοκρατική ενώ όσον αφορά τα μέσα πάλης προλεταριακή... Ηταν ταυτόχρονα προλεταριακή, όχι μόνο με την έννοια ότι το προλεταριάτο ήταν η καθοδηγητική δύναμη, η πρωτοπορία του κινήματος, αλλά και με την έννοια ότι ένα ειδικά προλεταριακό μέσο πάλης, και συγκεκριμένα η απεργία, αποτελούσε το κύριο μέσο για τη δραστηριοποίηση των μαζών και το πιο χαρακτηριστικό φαινόμενο στην κυματοειδή ανάπτυξη των αποφασιστικών γεγονότων».
Εκείνη όμως η επανάσταση δεν έμελλε να φτάσει στο τέρμα της και να νικήσει. Ο κύκλος της έκλεισε αποφασιστικά υπέρ της αντεπανάστασης στις 3 Ιουνίου του 1907 με τη διάλυση της 2ης Δούμας, αλλά και όλων των επαναστατικών λαϊκών οργάνων.
Η ιστορική της σημασία, όμως, υπήρξε τεράστια, την οποία ο Λένιν - στον οποίο καταφεύγουμε και πάλι - συμπυκνώνει μεγαλοφυώς στα παρακάτω: «Χρόνια της επανάστασης1905- 1907. Ολες οι τάξεις εμφανίζονται ανοιχτά. Ολες οι απόψεις σχετικά με το πρόγραμμα και την τακτική ελέγχονται με τη δράση των μαζών. Ο απεργιακός αγώνας παίρνει πρωτοφανέρωτο στον κόσμο πλάτος και οξύτητα. Η οικονομική απεργία μετεξελίσσεται σε πολιτική και η πολιτική σε εξέγερση. Δοκιμάζονται στην πράξη οι σχέσεις ανάμεσα στο προλεταριάτο που καθοδηγεί και στην καθοδηγούμενη, ταλαντευόμενη ασταθή αγροτιά. Μέσα στην αυθόρμητη ανάπτυξη του αγώνα γεννιέται η σοβιετική μορφή οργάνωσης... Η εναλλαγή των κοινοβουλευτικών μορφών πάλης με τις μη κοινοβουλευτικές, της τακτικής της αποχής από το Κοινοβούλιο με την τακτική της συμμετοχής στο Κοινοβούλιο, των νόμιμων μορφών πάλης με τις παράνομες, καθώς και η αλληλεξάρτηση και η σύνδεσή τους - όλα αυτά τα χαρακτηρίζει ένας καταπληκτικός πλούτος περιεχομένου. Κάθε μήνας αυτής της περιόδου ισοδυναμούσε, από την άποψη της εκμάθησης των βάσεων της πολιτικής επιστήμης - και από τις μάζες και από τους αρχηγούς και από τις τάξεις και από τα κόμματα - με ένα χρόνο "ειρηνικής" "συνταγματικής" ανάπτυξης. Χωρίς τη "γενική δοκιμή" του 1905 θα ήταν αδύνατη η νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης του 1917».