Πεθαίνουν «Γεράκια» στον πόλεμο των κορακιών του πετρελαίου...

του Διονύση Ελευθεράτου

Παρασκευή 8 Ιανουαρίου 2010. Με τη συνοδεία δύο οχημάτων γεμάτων από στρατιώτες της Αγκόλας η αποστολή της εθνικής ποδοσφαιρικής ομάδας του Τόγκο ταξιδεύει στο έδαφος της Καμπίντα. Πρόκειται για επαρχία της Αγκόλας, χώρας η οποία διοργανώνει το Κύπελλο Εθνών Αφρικής που αρχίζει σε δύο ημέρες. Η Καμπίντα εκτείνεται ανάμεσα στα δύο Κονγκό. Το Κονγκό-Μπραζαβίλ (πάλαι ποτέ γαλλικό) και το Κονγκό-Κινσάσα, πρώην βελγικό Κονγκό και κατόπιν Ζαΐρ. 

Το πούλμαν  που μεταφέρει τα «Γεράκια», όπως αποκαλείται η ομάδα του Τόγκο, έχει μόλις περάσει τα σύνορα με το Κονγκό-Μπραζαβίλ και κινείται, μαζί με τη στρατιωτική συνοδεία, σε ένα μικρό δρόμο. Ξαφνικά καμιά δεκαπενταριά ένοπλοι, κρυμμένοι στην πυκνή βλάστηση, ανοίγουν πυρ εναντίον του πούλμαν.  Χάνουν τη ζωή τους ο εκπρόσωπος Τύπου της ομάδας Στάνισλας Οκλο, ο βοηθός προπονητή Αμπάλο Αμναλέτε, και ο οδηγός του πούλμαν. Αλλα εννέα άτομα τραυματίζονται.

Η φονική επίθεση είναι έργο του FLEC - PM, του «Στρατιωτικού Σκέλους των Δυνάμεων για την Απελευθέρωση της Καμπίντα». Το επιβεβαιώνει τηλεφωνική επικοινωνία του Ροντρίγκες Μίνγκας, γενικού γραμματέα του FLEC-PM, με Μέσα Ενημέρωσης: «Δεν στοχεύαμε το πούλμαν της ομάδας του Τόγκο, αλλά τα δύο στρατιωτικά οχήματα που το συνόδευαν. Στη μάχη χάθηκαν τρεις αθώοι. Ζητάμε συγγνώμη από τις οικογένειες και τους γνωστούς τους. Κανείς δεν είναι ασφαλής στην Καμπίντα. Θα συνεχίσουμε τις επιθέσεις μέχρι να πετάξουμε στη θάλασσα τις δυνάμεις κατοχής της Αγκόλας».

Κανέναν, φυσικά, δεν πείθει ο ισχυρισμός περί διαφορετικού στόχου. Ηταν ευδιάκριτη, κυνική, αλλά και εξηγήσιμη η πρόθεση του FLEC-PM: θανατώνοντας μέλη μιας ανυποψίαστης ποδοσφαιρικής αποστολής προκαλούν παγκόσμιο σοκ. Δείχνουν ότι η αγκολέζικη κυβέρνηση του Πάουλο Κασόμα αδυνατεί να ελέγξει την Καμπίντα, μολονότι έχει στείλει εκεί 4.000 στρατιώτες, δηλαδή αριθμό ίσο με το 10% του πληθυσμού της επαρχίας! Στη θέση των «Γερακιών» θα μπορούσε να βρεθεί οποιαδήποτε άλλη αποστολή διέσχιζε εδάφη της Καμπίντα. Το βράδυ της Κυριακής ο πρωθυπουργός του Τόγκο, Γκίλμπερτ Ουνγκμπό, στέλνει αεροπλάνο που μεταφέρει την ομάδα πίσω, στην πατρίδα.

Τι ακριβώς συμβαίνει στην Καμπίντα; Σε πρώτο πλάνο, φανερός είναι ο πόλεμος εντυπώσεων. Η κυβέρνηση της Αγκόλας δαπάνησε για το Κόπα Αφρικα ένα δισεκατομμύριο δολάρια, για να επιδείξει «σταθερότητα». Φρόντισε ώστε να γίνει η εύφλεκτη Καμπίντα έδρα ενός ομίλου. Γιατί; Για να «κατοχυρωθεί» η επαρχία ως έδαφος απολύτως ελεγχόμενο από τη Λουάντα. Σε χρόνο-ρεκόρ, μάλιστα, κατασκεύασε στην Καμπίντα σύγχρονο γήπεδο μια κινεζική εταιρεία, η Shanghai Urban Construction Group.

Τυχαία η ανάμειξη Κινέζων; Κάθε άλλο. Βασικότατος προμηθευτής πετρελαίου της Κίνας είναι η Αγκόλα, η δεύτερη (πρώτη η Νιγηρία) αφρικανική χώρα στην παραγωγή πετρελαίου, με 1,9 εκατομμύριο βαρέλια ημερησίως. Το 60% αυτής της ποσότητας εξάγεται από την Καμπίντα, κυρίως την υφαλοκρηπίδα της. Κατά συνέπεια η Κίνα επιθυμεί διακαώς τη σταθεροποίηση τόσο της αγκολέζικης κυριαρχίας στην Καμπίντα όσο και της πετρελαϊκής στενής, προνομιακής σχέσης της με τη Λουάντα.

Γράφει ο ανταποκριτής της «Le Monde» (12 Ιανουαρίου 2010) Ζαν Φιλίπ Ρεμί: «Πνιγμένη στους υδρογονάνθρακες, η Καμπίντα κέρδισε το παρατσούκλι “αφρικανικό Κουβέιτ”. Πρόκειται για ένα δυστυχές Κουβέιτ, χωρίς τουρίστες, χωρίς υποδομές. Σε αυτόν τον θύλακα έχουν άδεια εισόδου μόνο οι εργαζόμενοι στις πετρελαϊκές εταιρείες, οι οποίοι ζουν απομονωμένοι στις υπεράκτιες πλατφόρμες ή σε συγκροτήματα προστατευόμενα από στρατιώτες». 

Η Καμπίντα αποκόπηκε από την υπόλοιπη Αγκόλα κατά τον 19ο αιώνα, όταν η Βρετανία φρόντισε να δοθεί στο βελγικό Κονγκό διέξοδος στη θάλασσα. Οι έρευνες για κοιτάσματα πετρελαίου άρχισαν το 1954. Στη δεκαετία του '60 εμφανίστηκαν τα πρώτα αποσχιστικά κινήματα. Η Αγκόλα κέρδισε την ανεξαρτησία της, τερματίζοντας την πορτογαλική κυριαρχία στο έδαφός της, τον Νοέμβριο του 1975. Λίγους μήνες νωρίτερα, ο στρατός της Λουάντα είχε ήδη θέσει υπό τον έλεγχό του την Καμπίντα.

Στην Αγκόλα το 1975 εγκαθιδρύθηκε μαρξιστικό, φιλοσοβιετικό καθεστώς. Πολλοί στη Δύση είχαν πλέον σοβαρά κίνητρα -πολιτικά, ενεργειακά, γαιοστρατηγικά- να «πλάσουν» και να συντηρήσουν στην Καμπίντα νέες  αποσχιστικές ένοπλες ομάδες. Στην «παρέα» των ενδιαφερομένων χρηματοδοτών συνωστίστηκαν η CIA, μυστικές υπηρεσίες άλλων δυτικών χωρών, αλλά και δυτικές πετρελαϊκές εταιρείες -η «Le Monde» αναφέρει τη γαλλική «El». Πολύτιμη υπήρξε και η συνεργασία του καθεστώτος Μομπούτου στο γειτονικό Ζαΐρ. 

Ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε, οι πετρελαϊκοί πόλεμοι όμως δεν «ξεμένουν» ποτέ από καύσιμα. Το εντονότατο ενδιαφέρον της Δύσης για τα κοιτάσματα της Καμπίντα συντήρησε τη ροή χρημάτων από πετρελαϊκές εταιρείες και «σιωπηρούς» κρατικούς μηχανισμούς προς τις ένοπλες αποσχιστικές ομάδες. Στόχος; Να εξαναγκαστεί η Λουάντα να κάνει πετρελαϊκό «παιχνίδι» φιλικότερο προς τα δυτικά συμφέροντα. Να πάψουν να χαίρονται μόνο οι Κινέζοι, για να πάψει και η Δύση να «πατρονάρει» τους αντάρτες.

Περίπου 200 μέλη διαθέτει το FLEC-PM, υπολογίζει ο Αλεξ Βάινς, ερευνητής του Βασιλικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων του Λονδίνου (ρεπορτάζ των «Financial Times», 11 Ιανουαρίου 2010). Γενικώς οι ένοπλες αυτές ομάδες δεν διαθέτουν σοβαρά ερείσματα στον πληθυσμό της Καμπίντα. Οσο για τους αρχηγούς τους, ας μη φανταστεί κανείς σκληραγωγημένους τύπους που ζουν στη ζούγκλα. Οι περισσότεροι -ανάμεσά τους και ο Μίνγκας- διαμένουν στη Γαλλία.  

Αν τα βάσανα της περιοχής είναι ευθέως ανάλογα των πετρελαϊκών κοιτασμάτων, τότε οι 40.000 κάτοικοι της Καμπίντα μάλλον πρέπει να εξοπλιστούν με επιπρόσθετο κουράγιο: η αυστραλιανή εταιρεία ROC ανακάλυψε κοιτάσματα και στη στεριά της επαρχίας. Πραγματικός πόλεμος κορακιών του πετρελαίου, με θύματα ακόμη και «Γεράκια»...

Παρασκευή 8 Ιανουαρίου 2010. Με τη συνοδεία δύο οχημάτων γεμάτων από στρατιώτες της Αγκόλας η αποστολή της εθνικής ποδοσφαιρικής ομάδας του Τόγκο ταξιδεύει στο έδαφος της Καμπίντα. Πρόκειται για επαρχία της Αγκόλας, χώρας η οποία διοργανώνει το Κύπελλο Εθνών Αφρικής που αρχίζει σε δύο ημέρες. Η Καμπίντα εκτείνεται ανάμεσα στα δύο Κονγκό. Το Κονγκό-Μπραζαβίλ (πάλαι ποτέ γαλλικό) και το Κονγκό-Κινσάσα, πρώην βελγικό Κονγκό και κατόπιν Ζαΐρ. 

Το πούλμαν  που μεταφέρει τα «Γεράκια», όπως αποκαλείται η ομάδα του Τόγκο, έχει μόλις περάσει τα σύνορα με το Κονγκό-Μπραζαβίλ και κινείται, μαζί με τη στρατιωτική συνοδεία, σε ένα μικρό δρόμο. Ξαφνικά καμιά δεκαπενταριά ένοπλοι, κρυμμένοι στην πυκνή βλάστηση, ανοίγουν πυρ εναντίον του πούλμαν.  Χάνουν τη ζωή τους ο εκπρόσωπος Τύπου της ομάδας Στάνισλας Οκλο, ο βοηθός προπονητή Αμπάλο Αμναλέτε, και ο οδηγός του πούλμαν. Αλλα εννέα άτομα τραυματίζονται.

Η φονική επίθεση είναι έργο του FLEC - PM, του «Στρατιωτικού Σκέλους των Δυνάμεων για την Απελευθέρωση της Καμπίντα». Το επιβεβαιώνει τηλεφωνική επικοινωνία του Ροντρίγκες Μίνγκας, γενικού γραμματέα του FLEC-PM, με Μέσα Ενημέρωσης: «Δεν στοχεύαμε το πούλμαν της ομάδας του Τόγκο, αλλά τα δύο στρατιωτικά οχήματα που το συνόδευαν. Στη μάχη χάθηκαν τρεις αθώοι. Ζητάμε συγγνώμη από τις οικογένειες και τους γνωστούς τους. Κανείς δεν είναι ασφαλής στην Καμπίντα. Θα συνεχίσουμε τις επιθέσεις μέχρι να πετάξουμε στη θάλασσα τις δυνάμεις κατοχής της Αγκόλας».

Κανέναν, φυσικά, δεν πείθει ο ισχυρισμός περί διαφορετικού στόχου. Ηταν ευδιάκριτη, κυνική, αλλά και εξηγήσιμη η πρόθεση του FLEC-PM: θανατώνοντας μέλη μιας ανυποψίαστης ποδοσφαιρικής αποστολής προκαλούν παγκόσμιο σοκ. Δείχνουν ότι η αγκολέζικη κυβέρνηση του Πάουλο Κασόμα αδυνατεί να ελέγξει την Καμπίντα, μολονότι έχει στείλει εκεί 4.000 στρατιώτες, δηλαδή αριθμό ίσο με το 10% του πληθυσμού της επαρχίας! Στη θέση των «Γερακιών» θα μπορούσε να βρεθεί οποιαδήποτε άλλη αποστολή διέσχιζε εδάφη της Καμπίντα. Το βράδυ της Κυριακής ο πρωθυπουργός του Τόγκο, Γκίλμπερτ Ουνγκμπό, στέλνει αεροπλάνο που μεταφέρει την ομάδα πίσω, στην πατρίδα.

Τι ακριβώς συμβαίνει στην Καμπίντα; Σε πρώτο πλάνο, φανερός είναι ο πόλεμος εντυπώσεων. Η κυβέρνηση της Αγκόλας δαπάνησε για το Κόπα Αφρικα ένα δισεκατομμύριο δολάρια, για να επιδείξει «σταθερότητα». Φρόντισε ώστε να γίνει η εύφλεκτη Καμπίντα έδρα ενός ομίλου. Γιατί; Για να «κατοχυρωθεί» η επαρχία ως έδαφος απολύτως ελεγχόμενο από τη Λουάντα. Σε χρόνο-ρεκόρ, μάλιστα, κατασκεύασε στην Καμπίντα σύγχρονο γήπεδο μια κινεζική εταιρεία, η Shanghai Urban Construction Group.

Τυχαία η ανάμειξη Κινέζων; Κάθε άλλο. Βασικότατος προμηθευτής πετρελαίου της Κίνας είναι η Αγκόλα, η δεύτερη (πρώτη η Νιγηρία) αφρικανική χώρα στην παραγωγή πετρελαίου, με 1,9 εκατομμύριο βαρέλια ημερησίως. Το 60% αυτής της ποσότητας εξάγεται από την Καμπίντα, κυρίως την υφαλοκρηπίδα της. Κατά συνέπεια η Κίνα επιθυμεί διακαώς τη σταθεροποίηση τόσο της αγκολέζικης κυριαρχίας στην Καμπίντα όσο και της πετρελαϊκής στενής, προνομιακής σχέσης της με τη Λουάντα.

Γράφει ο ανταποκριτής της «Le Monde» (12 Ιανουαρίου 2010) Ζαν Φιλίπ Ρεμί: «Πνιγμένη στους υδρογονάνθρακες, η Καμπίντα κέρδισε το παρατσούκλι “αφρικανικό Κουβέιτ”. Πρόκειται για ένα δυστυχές Κουβέιτ, χωρίς τουρίστες, χωρίς υποδομές. Σε αυτόν τον θύλακα έχουν άδεια εισόδου μόνο οι εργαζόμενοι στις πετρελαϊκές εταιρείες, οι οποίοι ζουν απομονωμένοι στις υπεράκτιες πλατφόρμες ή σε συγκροτήματα προστατευόμενα από στρατιώτες». 

Η Καμπίντα αποκόπηκε από την υπόλοιπη Αγκόλα κατά τον 19ο αιώνα, όταν η Βρετανία φρόντισε να δοθεί στο βελγικό Κονγκό διέξοδος στη θάλασσα. Οι έρευνες για κοιτάσματα πετρελαίου άρχισαν το 1954. Στη δεκαετία του '60 εμφανίστηκαν τα πρώτα αποσχιστικά κινήματα. Η Αγκόλα κέρδισε την ανεξαρτησία της, τερματίζοντας την πορτογαλική κυριαρχία στο έδαφός της, τον Νοέμβριο του 1975. Λίγους μήνες νωρίτερα, ο στρατός της Λουάντα είχε ήδη θέσει υπό τον έλεγχό του την Καμπίντα.

Στην Αγκόλα το 1975 εγκαθιδρύθηκε μαρξιστικό, φιλοσοβιετικό καθεστώς. Πολλοί στη Δύση είχαν πλέον σοβαρά κίνητρα -πολιτικά, ενεργειακά, γαιοστρατηγικά- να «πλάσουν» και να συντηρήσουν στην Καμπίντα νέες  αποσχιστικές ένοπλες ομάδες. Στην «παρέα» των ενδιαφερομένων χρηματοδοτών συνωστίστηκαν η CIA, μυστικές υπηρεσίες άλλων δυτικών χωρών, αλλά και δυτικές πετρελαϊκές εταιρείες -η «Le Monde» αναφέρει τη γαλλική «El». Πολύτιμη υπήρξε και η συνεργασία του καθεστώτος Μομπούτου στο γειτονικό Ζαΐρ. 

Ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε, οι πετρελαϊκοί πόλεμοι όμως δεν «ξεμένουν» ποτέ από καύσιμα. Το εντονότατο ενδιαφέρον της Δύσης για τα κοιτάσματα της Καμπίντα συντήρησε τη ροή χρημάτων από πετρελαϊκές εταιρείες και «σιωπηρούς» κρατικούς μηχανισμούς προς τις ένοπλες αποσχιστικές ομάδες. Στόχος; Να εξαναγκαστεί η Λουάντα να κάνει πετρελαϊκό «παιχνίδι» φιλικότερο προς τα δυτικά συμφέροντα. Να πάψουν να χαίρονται μόνο οι Κινέζοι, για να πάψει και η Δύση να «πατρονάρει» τους αντάρτες.

Περίπου 200 μέλη διαθέτει το FLEC-PM, υπολογίζει ο Αλεξ Βάινς, ερευνητής του Βασιλικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων του Λονδίνου (ρεπορτάζ των «Financial Times», 11 Ιανουαρίου 2010). Γενικώς οι ένοπλες αυτές ομάδες δεν διαθέτουν σοβαρά ερείσματα στον πληθυσμό της Καμπίντα. Οσο για τους αρχηγούς τους, ας μη φανταστεί κανείς σκληραγωγημένους τύπους που ζουν στη ζούγκλα. Οι περισσότεροι -ανάμεσά τους και ο Μίνγκας- διαμένουν στη Γαλλία.  

Αν τα βάσανα της περιοχής είναι ευθέως ανάλογα των πετρελαϊκών κοιτασμάτων, τότε οι 40.000 κάτοικοι της Καμπίντα μάλλον πρέπει να εξοπλιστούν με επιπρόσθετο κουράγιο: η αυστραλιανή εταιρεία ROC ανακάλυψε κοιτάσματα και στη στεριά της επαρχίας. Πραγματικός πόλεμος κορακιών του πετρελαίου, με θύματα ακόμη και «Γεράκια»...

* Το κείμενο αυτό απαρτίζεται από αποσπάσματα του σχετικού με την Καμπίντα κεφαλαίου του βιβλίου «Εξουσία, τι μπάλα παίζεις;» του Διονύση Ελευθεράτου (εκδόσεις «Τόπος»).