Το δόγμα του σοκ, η κοινωνία που αντιστέκεται και η αριστερά

του Παναγιώτη Μαυροειδή

Αν διαβάσει κανείς το βιβλίο της Naomi Klein "Το δόγμα του σοκ" θα εντυπωσιαστεί από την φρικιαστική ομοιότητα που παρουσιάζουν οι επιθέσεις του σύγχρονου "καπιταλισμού της καταστροφής" όπως τον ονομάζει, εναντίον κάθε έννοιας κοινωνικής πολιτικής και δικαιωμάτων των εργαζομένων και των πολιτών.

Πρώτα διασύρεται με γκεμπελικό τρόπο η προηγούμενη τάξη πραγμάτων: Αιμοσταγείς δικτάτορες σε Γιουγκοσλαβία, όπλα μαζικής καταστροφής στο Ιράκ, παρανοϊκοί ηγέτες στο Ιράν και την Βενεζουέλα. Το πιο πρόσφατο και ενδιαφέρον είναι η μαζική χορήγηση Viagra από το καθεστώς Καντάφι στον στρατό του για να κάνει μαζικούς βιασμούς χωρίς έλεος … Το τραγικό και αστείο είναι ότι η ευρωπαϊκή αριστερά, σπεύδει συχνά να εκφράσει και αυτή τον "αποτροπιασμό" της, ανίκανη να ξεχωρίσει το δέντρο από το δάσος. Αυτά στο γεω-στρατηγικό πεδίο.

Στο κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, επίσης δεν υπάρχει ιδιαίτερη πρωτοτυπία: Αδηφάγο, δυσκίνητο, αντιπαραγωγικό, γραφειοκρατικό κράτος. Τεμπέληδες πολίτες που δεν δουλεύουν απολαμβάνοντας μαϊμού-κοινωνικά επιδόματα. Μεγάλος αριθμός δημοσίων υπαλλήλων. Διαφθορά και εκφυλισμός στις δημόσιες επιχειρήσεις. Ανελαστικός ιδιωτικός τομέας με υψηλό κόστος εργασίας, όμηρος συνδικαλιστικών συντεχνιακών διεκδικήσεων. Δυστυχώς και πάλι ενεργοποιείται η ευαισθησία της παλιάς αριστεράς, που δηλώνει έτοιμη να αποστραφεί τον ... λαϊκισμό και το κράτος.

Η συνταγή απολύτως ίδια παντού: Καταιγιστική επιχείρηση κατεδάφισης του αντιπάλου. Στο γεω-στρατηγικό επίπεδο, πόλεμος και εισβολή με ασύμμετρη χρήση νέων υπερσύγχρονων όπλων. Στο κοινωνικό επίπεδο επίθεση σοκ κατά των κοινωνιών με ξεθεμελίωμα κάθε είδους κοινωνικής κατάχτησης και δικαιώματος. Απορρύθμιση σχέσεων εργασίας, κατάργηση κάθε κοινωνικής πολιτικής, ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας. Βίαιη κατάργηση κάθε χάρτη συμβατικών ή άτυπων συλλογικών ή ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Και φυσικά ποινικοποίηση του δικαιώματος της αντίστασης, της ανατροπής, της κοινωνικής επανάστασης, με ιδεολογικό εργαλείο τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας.

Τα εργαλεία: Σίγουρα, κάπου υπάρχει ένα ΔΝΤ και μια Παγκόσμια Τράπεζα, που εκπονεί ένα ''σχέδιο διάσωσης''. Η ιδέα είναι δανεισμένη-κατά την Naomi Klein-από τις ψυχιατρικές μεθόδους της δεκαετίας του 50. Στην περίπτωση ενός ψυχασθενή πρέπει να του καταστρέψουμε (π.χ με ηλεκτροσόκ) κάθε παλιά σκέψη, αίσθηση και επικοινωνία με τον εξωτερικό του κόσμο. Στην περίπτωση μιας χώρας, μιας οικονομίας και κοινωνίας, πρέπει να κατεδαφιστούν τα πάντα για να φτιαχτούν από την αρχή με τα υλικά του σύγχρονου καπιταλισμού. Στην περίπτωση της Ευρώπης, υπάρχει η ΕΕ, που δεν συνεπικουρεί απλά, αλλά φροντίζει να μετατρέπει σταδιακά σε ...σύνταγμα, όλο το πακέτο των επιθέσεων ενάντια στην κοινωνία και την εργαζόμενη πλειοψηφία της. Στρατιωτικά, υπάρχει πάντα ο Αμερικάνικος στρατός, το ΝΑΤΟ και οι διάφοροι κατά καιρούς "πρόθυμοι". Η φωνή των επιχειρήσεων που κάθε φορά θα ωφεληθούν από τις επιχειρήσεις "αποκατάστασης της δημοκρατίας" ή "διάσωσης της οικονομίας", ακούγεται πάντα στεντόρεια: Μέσω των πολιτικών κομμάτων εξουσίας, των υποταγμένων κυβερνήσεων, της συγχορδίας των ελεγχόμενων ΜΜΕ, του εσμού μιας μικρής μερίδας οικονομολόγων, καθηγητών πανεπιστημίων και αναλυτών, σπουδαγμένων συνήθως στις ΗΠΑ, που είναι έτοιμοι όχι μόνο να δικαιολογήσουν με επιστημονική κομπορρημοσύνη οτιδήποτε, αλλά να πουλήσουν και την μάνα τους.

Το αποτέλεσμα; Ερείπια παντού, οικονομική και κοινωνική καταστροφή, μέσα σε ένα πέλαγος βρώμικων και αιματηρών κερδών πολυεθνικών επιχειρήσεων και ντόπιων "πατριωτών" του χρήματος. Ας μιλήσει κάποιος για το σημερινό Αφγανιστάν με τον πολλαπλασιασμό της παραγωγής οπίου, την νέα υποδούλωση των γυναικών, την εξαγωγή τσακισμένων ανθρώπων, έτοιμων να σκοτώσουν για μια μπουκιά ψωμί. Ας γίνει ένας απολογισμός για το σημερινό Ιράκ, των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών και αναπήρων, της έξαλλης θρησκευτικής βίας, της οικονομικής και κοινωνικής διάλυσης, της καταστροφής της πολιτιστικής του παράδοσης. Ας μας δείξει ένας μια χώρα της μετά-ΔΝΤ περιόδου της και της προόδου που έχει πετύχει, από την Λατινική Αμερική έως την Ανατολική Ευρώπη.

Το ερώτημα; Αυτή η μηχανή μπορεί να σταματήσει να δουλεύει άραγε; Κατ’ αρχήν πρέπει να πούμε ένα κατηγορηματικό, απόλυτο ΟΧΙ! Το πρόβλημα δεν είναι απλά οι διεφθαρμένοι ή άσχετοι πολιτικοί. Ο σύγχρονος ολοκληρωτικός καπιταλισμός, δεν έχει κανένα άλλο τρόπο απάντησης στην βαθιά κρίση του που σιγοκαίει από την δεκαετία του 70, παρά να γίνεται όλο και πιο επιθετικός και καταστροφικός. Φυσικά αυτό ισχύει όταν μιλάμε με όρους περιόδου και όχι για μεμονωμένες χρονικές στιγμές. Όποιος ονειρεύεται και διεκδικεί επιστροφή στην εποχή του σοσιαλδημοκρατικού ή αμερικάνικου τύπου κοινωνικού συμβολαίου, κάνει πολύ μεγάλο λάθος. Οι πολιτικές στρατηγικές που επενδύουν σε αυτή την προοπτική είναι εξ αρχής χρεωκοπημένες. Δεν υποδηλώνουν μόνο μια λαθεμένη εκτίμηση για τον χαρακτήρα και τον ρόλο των σύγχρονων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, που αποτελούν αστικές συγκροτήσεις. Φανερώνουν και μια αγνόηση των βασικών χαρακτηριστικών της δομικής κρίσης του καπιταλισμού, των άλυτων αντιφάσεων του, της μεταφοράς τους σε όλο και πιο επικίνδυνο και εύφλεκτο πεδίο. Αυτή η μηχανή λοιπόν, πάντα με όρους περιόδου, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να ανεβάζει στροφές. Η απάντηση βρίσκεται μόνο στην ανατροπή της δομής που συγκροτεί και ενεργοποιεί αυτή τη μηχανή. Το ζητούμενο είναι η αλλαγή πρόσημου στην κοινωνική εξέλιξη.

Ευτυχώς ή δυστυχώς, την ίδια στιγμή που η αριστερά έχει χάσει τα λόγια της και δυσκολεύεται να συνέλθει από την κατάρρευση του 89-90 ανασυνθέτοντας την στρατηγική της με όρους επαναστατικής πολιτικής παρέμβασης, η κοινωνία συζητάει για την κρίση και τον καπιταλισμό. Αναζητάει νέα συντάγματα, εξεγείρεται, αποκαθηλώνει πολιτικά συστήματα, από-νομιμοποιεί μαζικά, μύθους, στερεότυπα, ιδεολογήματα χειραγώγησης. Η διεργασία αυτή έχει αντικαπιταλιστικό κυρίως χρώμα, χωρίς όμως να αποκτά αντίστοιχο πρόσημο στην κίνηση της. Και είναι πολύ δύσκολο να αποκτήσει. Παρθενογενέσεις δεν υπάρχουν πουθενά. Η αριστερά πρέπει να γίνει … αριστερά. Δηλαδή δύναμη κοινωνικής ανατροπής και επανάστασης. Να επιχειρήσει με αυτοπεποίθηση να προβάλλει ένα σχεδίασμα επαναστατικής ανασυγκρότησης της κοινωνίας και των σχέσεων της, ώστε αυτό να απαντά στα ερωτήματα επιβίωσης της εργαζόμενης πλειοψηφίας, των κοινωνιών και χωρών που συνθλίβει ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός. Σήμερα είναι που η αριστερά και ιδιαίτερα οι κομμουνιστές πραγματικά πρέπει να θέσουν  επί τάπητος και με νέους όρους το ζήτημα της συμβολής στην συγκρότηση του πολιτικού υποκειμένου των κοινωνικών εξεγέρσεων και των επαναστάσεων του 21ου αιώνα. Επιστροφή σε επαναστατικό παρελθόν δεν υπάρχει. Χωρίς την μελέτη του όμως, δεν υπάρχει μέλλον. Οι σύγχρονες επαναστάσεις, δεν κινδυνεύουν να είναι έργο μειοψηφιών. Οι μειοψηφίες της παραδειγματικής, συμβολικής ή τρομοκρατικής δράσης δεν έχουν καμία τύχη. Οι εξεγέρσεις θα είναι πραγματικά πληβειακές, μαζικές και ως εκ τούτου απρόβλεπτες και ανέλεγκτες. Η βία που έχουν απέναντι τους είναι τέτοια που η επίθεση στα χειμερινά ανάκτορα των μπολσεβίκων να μοιάζει με παιδικό καβγά σε εκδρομή. Το βάθος των μετασχηματισμών που θα κληθούν να πραγματοποιήσουν, θα είναι απείρως μεγαλύτερο σε όλους τους τομείς των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων. Με λίγα λόγια  η εποχή μας είναι σκληρή, αλλά και πολύ ενδιαφέρουσα.